Krótki opis wsi Przełęk
Przełęk to mała wioska, która leży 7 km. od Nysy. Przełęk liczy ok. 600 mieszkańców. Jest tu kościół parafialny pod wezwaniem Św. Mikołaja, który został wybudowany w XVII wieku, Szkoła Podstawowa Stowarzyszeniowa Rozwoju wsi Przełęk, świetlica wiejska oraz Ochotnicza Straż Pożarna Przełęk. Nasza miejscowość położona jest w pobliżu lasu. przez Przełęk płynie rzeka Biała Głuchołaska, a gdy jest piękny słoneczny dzień widoczna jest góra Chrobrego i góry Opawskie. W Przełęku był kiedyś zakład pracy – Państwowy Ośrodek Maszynowy. W tej chwili na tym terenie powstały prywatne firmy. (artykuł przygotowały: Herkt Magda i Terenda Joanna)
Charakterystyka miejscowości
(Materiał pochodzi z opracowania Planu Odnowy Miejscowości Przełęk.)
Miejscowość Przełęk położona jest w gminie Nysa, administracyjnie należy do województwa Opolskiego. Położona jest w południowo- zachodniej Polsce 7 kilometrów od miasta Nysy u podnóża Gór Opawskich. Przełęk leży na równinie otoczonej lekkimi wzniesieniami.
Jego początki sięgają aż około roku 1150, kiedy to, zaczyna powstawać Księstwo Nyskie i wokół niego 65 wsi w tym Przełęk. Zatwierdzenia Księstwa Nyskiego i okolicznych wiosek dokonuje swoją Bullą papież Hadrian IV z 1150 roku a potwierdzone zostaje to w Kodeksie Dyplomatycznym Śląska z XVII wieku. Istnienie Przełęku jest potwierdzone także w kronikach Księstwa Biskupiego z 1270 roku. Zastanawiając się nad etymologią słowa przełęk – w encyklopediach odnajdujemy, w języku staropolskim słowo – „przełęk” oznacza – pole orne, niwę. Natomiast, jeżeli chodzi o nazwę miejscowości Przełęk – Prilanth 1284 – Prylank 1300 – osada przy łęku: wgłębienie terenu. Możemy się domyślać, że nazwa miejscowości wywodzi się z położenia i ukształtowania terenu na jakim powstała. Ludność, jaka zamieszkiwała obszary wokół Nysy, w tym i Przełęk to plemiona Opolan. Opolanie należeli do grupy Słowian lechickich. I tak było do XII wieku, kiedy tereny te zamieszkiwali wyłącznie Polacy. Od XIII wieku na skutek rozbicia dzielnicowego Polski ziemie te zaczynają zmieniać się z polskich w polsko-niemieckie i stają się otwarte na niemiecką kolonizację. Tak też przybywają do Przełęku – niemieccy osadnicy, którzy z czasem wypierają miejscową ludność całkowicie i wioska staje się wioską niemiecką. Zostaje zmieniona nazwa, która przeobrażana jest kilkakrotnie, z zachowanych zostają nazwy Prailand i Preiland, ta ostatnia przetrwała aż do czasów II wojny światowej. Wioska Przełęk staje się podczas niemieckich rządów bardzo dynamiczną. Z historii dowiadujemy się, że w wiosce było trzech kowali, dwie oberże, trzy stolarnie, piekarz, a także prężnie działający młyn.
Z przełomu XIX/ XX w. murowany z cegły, tynkowany. Budynek trzykondygnacyjny, pięcioosiowy, na rzucie prostokąta, w którym przy pomocy wody z rzeki Białki wprowadzane w ruch koło wodne produkowało energię elektryczną oraz mieliło zboże na mąkę dla ludzi, mieszkających w Przełęku i jego okolicach. Bezpośrednio przy młynie znajduje się dom z tego samego. okresu, murowany z cegły, otynkowany. Budynek na planie prostokąta, czterokondygnacyjny, murowany, otynkowany, w którym mieściła się pierwsza szkoła w Przełęku i uczyły się w niej miejscowe dzieci. W wiosce jest też już dziś zabytkowy, kościół filialny, p.w. św. Mikołaja, pocz. XVII w, murowany z cegły, otynkowany. Dach nawy kościoła z dachówki, dach wieży z blachy. Kościół zbudowany na pocz. XVII w., gruntownie przebudowany w 1780 r. i częściowo przekształcony
w końcu XIX w. Na początku XX w. zostaje przez Przełęk wybudowana linia kolejowa, która czynna jest do dnia dzisiejszego, budynki, w której mieści się kasa i zawiadowca stacji są już dziś wpisane, do rejestru zabytków. Przełęk to wioska dość bogata, mieszkają w niej zamożni ludzie, którzy szczodrze wyposażają kościół i dbają o miejscowość. Tak do roku 1945 mieszkają Niemcy.
Po II wojnie światowej przybywają do Przełęku ludzie z terenów przesiedleńczych z gór i z Polski centralnej oraz ludzie za wschodniej granicy. Większość z nich mieszka do dzisiaj w naszej miejscowości albo ich potomkowie. Działają tu zakłady pracy, w których mieszkańcy i ludzie z innych miejscowości znajdują zatrudnienie, cześć ludzi trudni się typowymi pracami wiejskimi. Staramy się żyć w naszej miejscowości jak brat z bratem, jak jedna wielka rodzina, która nazywa się Przełęczanie. Mamy też należący do naszej wioski Rezerwat Przyrody utworzony dla ochrony fragmentu lasu stanowiącego pozostałość naturalnych lasów liściastych, jakie kiedyś pokrywały Przedgórze Sudeckie. Zajmuje pow.0, 80 ha. Celem jego utworzenia było zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu mieszanego o cechach zespołu naturalnego, który niegdyś porastał cały obszar Przedgórza Sudeckiego, a obecnie wskutek wycięcia lasu i zajęcia gruntu pod uprawy rolne zachował się jedynie w niewielkim fragmencie. Pod względem geograficznym wg. Kondrackiego (1994) rezerwat znajduje się w makroregionie Podgórze Sudeckie, w mezoregionie Obniżenie Otmuchowskie na granicy Przedgórza Paczkowskiego. Klimat całej krainy należy do klimatu „podgórskich nizin i kotlin ” wg. Romera. Cechuje go łagodny układ temperatur gleby należące do typu mad rzecznych, podtypu mad rzecznych brunatnych wytworzonych z glin ilastych kwaśnych i świeżych. Według leśnej typologii siedliskowej na terenie rezerwatu występuje las świeży, a zbiorowisko roślin klasyfikuje się do zespołu Galio sylvatici-Carpinetum, czyli grądu środkowoeuropejskiego.
Mała powierzchnia rezerwatu otoczonego polami uprawnymi sprawia, że nie jest on ostoją wielkich zwierząt. Na uwagę zasługuje jednak duża ilość i różnorodność ptaków śpiewających znajdujących w rezerwacie, dogodne warunki bytowania (bujne listowie drzew, bliskie występowanie wód). Pod względem turystycznym przedstawia się jeszcze, jako obiekt niewykorzystany.
Przełęk współczesny to miejscowość, w której obecnie żyje 530 osób żyjących w 130 rodzinach. Ludzie przeważnie mieszkają w domach jednorodzinnych z przydomowymi ogródkami i pasmami zieleni, które powodują, że wieś o każdej porze jest piękna i zadbana. Domy na przemian przeplatają się nowe z przedwojennymi, a także z Świetlicą Wiejską, Remizą Strażacką. We wsi znajduje się tylko 5 bloków wielorodzinnych (4 i 12 rodzinnych). Rodziny mieszkające to rodziny wielopokoleniowe.
Wieś jest bardzo dobrze usytuowana komunikacyjne, przez nią przechodzi droga wojewódzka łącząca miasto Głuchołazy (z Przełęku 14 km.) z Nysą (z Przełęku 7 km.) i jednocześnie z Czechami. Do wsi można dojechać komunikacją autobusową MZK i PKS oraz pociągiem- szynobusem.